ارزیابی قابلیت ترکیب پذیری و هتروزیس در برنج به روش لاین در تستر

تحقیق حاضر با هدف برآورد قابلیت ترکیب پذیری، میزان هتروزیس و همچنین نحوه عمل ژن های دخیل در تظاهر برخی از صفات مورفولوژیکی جهت شناسایی لاین های والدینی مناسب برای برنامه های اصلاحی و همچنین انتخاب ترکیب های ایده آل جهت تولید آزمایشی بذر هیبرید در برنج انجام شد. برای این منظور 5 لاین (پویا، سپیدرود، r2، r9 و ir50) و 5 تستر (ندا a، نعمت a، دشت a، چمپا a و آمل3 a) در سال زراعی 90-89 در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری به روش لاین×تستر با یکدیگر تلاقی داده شدند. در سال بعد هیبریدهای حاصل به همراه والدین در قالب طرح بلوک های کاملاً تصادفی کاشته شدند. صفات روز تا %50 گل دهی، ارتفاع بوته، تعداد پنجه بارور، طول خوشه، تعداد کل دانه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، طول دانه، عرض دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در طول فصل رشد اندازه گیری شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ ها برای کلیه صفات مورد بررسی تفاوت های معنی داری (در سطح 1%) وجود دارد. مجموع مربعات ژنوتیپ ها به مجموع مربعات والدین، والدین در مقابل تلاقی ها و تلاقی ها شکسته شد که اثر والدین و تلاقی ها برای کلیه صفات و اثر والدین در مقابل تلاقی ها به جز وزن هزار دانه و عملکرد برای سایر صفات معنی دار بود. تستر ندا a و لاین های r2، ir50 و r9 با توجه به متوسط وضعیت بالا و اثرات gca خوب به عنوان بهترین والدین برای بهبود عملکرد شناخته شدند. از بین هیبریدها نیز ندا a×ir50، نعمت a×ir50، نعمت a×r2، آمل3 a×r2 و آمل3 a×سپیدرود با توجه به متوسط وضعیت، اثرات sca و مقادیر هتروزیس هیبریدهای برتر از نظر عملکرد بودند. نقش غالب اثرات غیر افزایشی ژن برای کلیه صفات به علت اندازه بزرگ تر واریانس sca نسبت به واریانس gca، نسبت واریانس gca به واریانس sca و درجه غالبیت به ثبت رسید. وراثت پذیری عمومی و پیشرفت ژنتیکی بالا برای عملکرد و اجزای آن مشاهده شد که نشان دهنده فرصتی برای به دست آوردن ترکیبات بهتر است.